MITOS (I)
Os carins d’iste mustelido son largos e finez, por ixo a mosegada s’asemella asabelo á ra d’un bampiro. Mientres muitos sieglos, a prebenzión cuentra iste animal alcanzó tamién, antimás d’a gallinas e coniellos, á corderez e crabitez, e mesmo á os bibilons. Con a fin de protecher-los d’o terrible carnizero, á os primeros lis se gosaba pinchar d’o cuello amuletos, por un regular con pan e queso, e á os segundos, talismans u escapularios bendezitos, de bez que lis se santiguaba con augua bendita. O lingüista alemán Gerhard Rohlfs, con una zita de Resurrección María de Azkué, –Literatura popular del país vasco (1945)–, asinas lo nos confirma: «Para que la comadreja no toque el cordero recental, se queman en la cuadra albarcas viejas y, además, se pone pan y queso en agujeros de las paredes y al recental en el amuleto». Ista terne fama d’asesina domestica ye o motibo por o que á l’arreyo d’a istoria la s’ha identificato en falordias e cuentos, chunto con rabosas, lupos e cuerbos, con as cualidaz negatibas d’os sers, como l’oportunismo, a traiduría, o engaño, a mentira, ra trapazería, ezt. Anque, en reyalidá, ye un depredador asabelo benefizioso ta ra naturaleza, pos mantién á raya ras poblazions de radedors, más que más de zorzes, topos, moregols e ratas, pero tamién as de cullebras, paxaricos e mesmo liapres e coniellos.
Os mitos grecorromanos identifican siempre á ra paniquesa con un personache femenino, e más en concreto con as funzions tipicas d’as diosas enchizeras, en espezial con as de profetizar e fer maldatos. Estobeo (sieglos V-VI d. C.), por exemplo, compara á ras mullers malas y estutizas con iste animal. Obidio, en o nueno libro d’a Metamorfosis (año 8 d. C.), nos cuenta cómo Galantis ye transformata en paniquesa por a diosa Luzina (ra luna, debinidá tamién d’as libraduras), por augurar o naximiento d’Ercules antis de tiempo. E sapemos que Ecate, a diosa griega d’a machia, ra enchizería, ra bruxería, ras cruzillatas, o conozimiento tribial e a nigromanzia, y en un prenzipio tamién d’as tierras salbaches, a luna e os partos, gosaba biachar por entre a boira preta en forma de paniquesa. D’a conzidenzia de que tanto Luzina como Ecate sigan relazionatas con os partos, faigan de comais (comadres) e tiengan o poder de combertir u combertir-sen en Mustela nivalis poderba benir o nombre castellano de comadreja.
Pero a descripzión más completa d’a paniquesa como encarnazión d’a bruxería la trobamos en o empieze d’a nobela As Metamorfosis (u L’asno d’oro) d’Apuleyo (sieglo II d. C.); anque en o terreno d’a falordia clasica, ya aparexe á ormino en Esopo (sieglo VI a. C.), en espezial en A paniquesa medica e as gallinas, A paniquesa e o gallo, A paniquesa e Afrodita, A paniquesa e a raspa, A paniquesa e os zorzes, Os zorzes e as paniquesas, O murziacalo e as paniquesas, A sierpe, a paniquesa e os zorzes e O loro e a paniquesa, y en Babrio (A paniquesa pillata e A paniquesa nobia –que se corresponde con A paniquesa e Afrodita d’Esopo–, de finals d’o sieglo I d. C.). En toz els, cuasi siempre bista como un ser trazerote, estuto e despiadato, anque tamién, de bez en bez, como burlato, e mesmo benefautor ta l’ombre, como en o caso d’O loro e a paniquesa e A paniquesa pillata, pos acotola os zorzes (pero sin dexar de zensurar-li-se que, de cabo cuan, pille bella gallina d’os corrals). Cal remerar que iste mustelido estió en tiempos un animal domestico, d’astí que toz istos relatos (mythoi) ranquen d’un fundo istorico. Ro feito de que dexase d’estar-lo se debió, seguntes bel bestiario, á una pasa cheneral de rabia, que las tornó letals ta o ser umano. Refrans replegatos por Asturias encara lo nos recurdan asinas: “Si te roe a donicela, busca pan e busca vela, que mañá che darán terra”. “Si te pica doniciella, non esperes picadella” (Anlleo, parroquia d’o conzello de Navia). “Mordedura de buniel.la, nun l.lambes más la escudiel.la” (Cangas del Narcea). “Si te pica donicela, busca camisa para terra” (Os Ozcos).
(Continará en o siguién lumero)
pinche aquí para ver la primera parte