Diz que fa milars d’anyos que as chents que viviban en as marguins d’o Río Vero prencipioron a cautivar simients y a criar animals. Abandonoron o suyo nomadismo, dependient d’os ciclos d’a fauna salvachina y a estacionalidat d’as plantas, pa quedar-se aquí. Lo dicen as piedras que conforman as paretz d’as espelungas que, sobrevivindo a o tiempo, nos recontan historias de mullers y hombres que domesticaban remugants y que quedoron immortalizaus pa cutio con uns pigmentos minerals en as profundidatz d’o Somontano.
He de confesar que, encara que siempre he sabiu d’a existencia d’as pinturas rupestres d’o Parque Cultural d’o Río Vero, estió quan descubrié que un d’ixos abrigos plenos de dibuixos se deciba “O tozal de Mallata” y que en ixa Mallata s’heba immortalizau a chent levando con cuerdas a remugants, como imachen d’as primeras domesticacions, quan istas prencipioron a trucar-me l’atención y quan s’afincoron en a mía cabeza.
Diz Wikipedia que “una mallata ye una cabana u un estallo desalpartau d’as zonas pobladas, que sirve pa acubillar a o ganau y a os pastors contra l’orache y en as nueitz que calga que i pasen istes segundos, tot cosirando a os primers”. O feito de que en un puesto clamau asinas se troben refuchiadas as imachens d’as primeras personas que s’adedicoron a la cría de bestiar en a comarca, diz que, encara que haiga pasau milenios, os costumbres d’a zona no han cambiau dica fa poco.
Y ye que, ha estau en as zaguers decadas quan o censo d’ovellas y crabas ha prencipiau a baixar en o Somontano de Balbastro. No ye un feito isolau, o descenso d’a ganadería ye común a toda la Peninsula Iberica, que ye veyendo como los suyos ecosistemas, moldiaus por l’actividat ganadera dende que os nuestros antepasaus neoliticos decidioron d’asentar-se aquí, se van degradando. Cada vez son mas freqüents os incendios, porque bi ha menos animals controlando a vechetación, y tamién bi ha menos chent vivindo en os lugars. Manimenos, veyemos a ormino latas, plasticos, y mas vasuera que no fa parte d’o medio, que lo contamina, que lo degrada y que estricalla a maravilla natural que son o Río Vero y o suyo arredol.
Lo cierto ye que una atura a pensar-ie, y ye, como poco, machico, que ni os desastres naturals, ni, mas que mas, os humans, haigan feito desapareixer a historia pintada d’istas tierras. Diz que cal conservar-las y estudiar-las porque, amás d’historia, son obras d’arte, pero… Y si estasen bella cosa mas? Talment sigan un mensache que as chents d’antesmás nos ninvian pa que no oblidemos que cal respectar y admirar o medio en que vivimos, que ye do sale a nuestra virolla, que ye o nuestro refuchio, y que cal deixar a las cheneracions que vienen dezaga un Río Vero plen de vida y de belleza. Que lo solo que puede quedar-ie, son pigmentos minerals que emanan d’a tierra.
www.mallata.com