María Torres.
María Moliner ( 1900, Paniza – 1981, Madrid), filla d’Enrique Moliner Sanz e Matilde Ruiz Lanaja, naxió a Paniza (Zaragoza) en o zerclo d’una familia prou acoflata. Lugo a suya familia se tresplantó ta Madrid; dillá María e os dos chirmanos suyos estudión en a Istituzión Libre d’Amostranza. Fruito d’o intrés qu’eba rebellato en María a gramatica e a luenga, fazió a Lizenziatura de Filosofía e Letras en Zaragoza dende 1918 dica 1921. O suyo primer treballo estió Murzia e ye dillá an conoxe a o suyo marito D. Fernando Ramón e Ferrando, catedratico de Física.
En 1931 naxen as Misións Pedagochicas d’a Republica con una fin: empentar a cultura en as escuelas e a educazión ziudadana. Con trenta añadas e cuatre fillos María esnabesa con as Misións Pedagochicas d’a Republica os lugars ubrindo bibliotecas e creyando collas de leutors. Amanixen os refuses politicos d’a guerra zebil e muitos han de fuyir. Fernando Ramón ye forachitato d’o treballo y esfurriato ta Murzia; ya per l’añada 1946 torna ta Salamanca, an s’establixe dica a suya bielluz. Per atro cabo, María, tamién republicana e que eba treballato en a Segunda Republica de bibliotecaria en fainas de responsabilidá, xerbica 18 graus en o escalafón d’o Cuerpo Facultatibo d’Archiberos e Bibliotecarios. Ya en 1946 se’n ba ta Madrid ta enfilar a Escuela Tecnica Superior de Incheniers Industrials dica ra suya chubilazión, en 1970.
Ye una muller zanzera en pleno sieglo XX. Represienta a una muller que brinca as büegas d’os regles establitos: antimás d’ir ta ra Unibersidá, exerze una profesión. Iste feito ye muito importán, pues semos charrando de fer una lizenziatura de as añatas 20, inte en o que o sisanta per zién d’as mullers yeran burniegas. Amás amás, María treballo en a suya profesión en una demba an a presenzia d’as mullers yera prou chicota.
En tota ra suya bita amuestra o suyo aimor baruquero per as letras e a suya luita por o medrar d’a cultura como meyo ta o rechite d’a soziedá.
Pero bi’n ha muitas de cosas que no se sapen d’a bita de Maria Moliner u ye que han redolato dica o xupliu. Estió secretaria redautora d’o Estudio de Filolochía de Aragón, una Istituzión que en as añadas 1915-1931 prebó de anzoniar-se como istituto altero d’amostranza e rechira. En iste tiempo aduyó en a creyazión d’o Dizionario Aragonés. Lamentablemén, tot isto parixe estar ixuplidato, pero asinas estió como María medró como lesicografa: toz istes treballos le aduyón acotraziar a gran obra per a que a gran parti d’a chen a remeran uei: el Diccionario de uso del español (1966-67). En aquers tiempos yera difizil inbestigar, más embolicato encara si paramos cuenta de que yera muller e amás amás si treballaba sobre as luengas minoritarias. María estió una d’a primers lizenziatas aragonesas e temién estudiosas de l’aragonés e ro catalá d’Aragón.
Intelichén, cutiana, mai de cuatre fillos, luitadera, una muller qu’estió capablo d’escribir una d’as obras lesicograficas más importans con meyos masiato raditos: una Olivetti, una pluma Mont Blanc e bellas obretas de refirme… Cosa más cal dizir ta contrimuestrar a sapenzia que ha amprato ista muller ta ra Fololochía. En as zagueras añadas d’a suya bita tenió una arteclerosis zerebral que la trestalló d’as suyas facultaz mentals e d’as parolas a las que adedicó tota una bita. Manimenos, a profesionalidá d’o suyo treballo e o suyo legato que mos ha dixato nunca no la xuplidarán.

Recomendato:
Benitez, Moa Pilar. 2010. María Mmoliner y las primeras estudiosas del aragonés y del catalán de Aragón.
Zaragoza: Rolde de Estudios Aragoneses.