Aquí puedes leer la primera parte.
En a mitolochía bretona tamién ye frecuén a litolatría, como podemos comprebar en a leyenda d’Ankou, personache que carria os muertos en un carro e lis arrulla lugo un cantal en l’alto ta ra salbazión d’as suyas almas.
Cal recordar, que culturas tan alexatas d’a nuesta como son as andinas tamién gosan pelegrinar ta ras fitas que fan de buegas d’o suyo mon e posan presentallas e peñetas en ellas. Ye o que se conoxe, en luenga quechua, como ro muyuriy, que quiere dezir ‘dar bueltas’. Istos recorritos ban presiditos por una comitiba d’autoridaz locals (como en Adagüesca, en tiempos, zaga ra bandera) e toz els son relazionatos con o calandario agrario. D’iste ritual promanará lugo ro costumbre de tirar piedras. En o caso d’as pelegrinazions que se fan por as guacas de Cuzco, as fitas se corresponden, prou que sí, con biellas sepolturas, que simbolizan, de bez, os suyos oríchens, l’orden sozial e a independenzia interetnica.
En tocante á ra creyenzia d’as piedras como morada d’os espritos que no han puesto cumplir as suyas promesas en bida, podemos dezir que contina perbibindo encara güei por tota ra zona norte e zentro peninsular. O feito de que os espritos d’os muertos dondien por os craparizals (o saltus romano, como contraposizión á l’ager antropizato do abitan os bibos) conleba una tortura ta os defuntos e una temor ta os bibos, por ixo istos, ta aduyar-lis á aquels á trobar a suya paz e dispensar-los d’os pecatos, deben de pillar cantals d’o camino e arrullar-lis-ne (de bez, toz os que faigan isto, se salbarán tamién). Istos puestos, con o tiempo, pasarán á estar consideratos, de forma más u menos conszién, como puntos de contauto con o Más Allá.
O etnologo Manuel Benito, que s’intresó asabelo por istos rituals, cuan fabla d’Adagüesca (Adahuesca y su despoblado de Sevil –inedito–, 1993), retrotraye o ziremonial de Cruzelós á o Neyolitico, e lo esplica por a buruca d’as chens en querer asegurar-sen a fertilidá d’os campos e a nesezidá de preserbar as cosechas. Asinas naxerá, seguntes el, a fegura d’a mai u d’a güela proteutora (a biella ramera d’os países anglochermanicos u o biello benefautor entre arabes, caucasicos, eslabos, balcanicos e atros pueblos), que lugo alquirirá un carauter funerario. Iste mito d’as güelas lo podemos trobar, con bariazions, seguntes Benito, por bels lugars d’a probinzia, como en L’Almerxe (A Luenga); Arnillas, A Castena, A Torraza (Angüés); Bascués (Casbas); Gargoles, San Pietro e As Bentas (Loporzano); Lasaosa u Bureta, anque en muitos d’istos puestos o ritual ya s’ha perdito.
En o lugar de Fraella, á bels metros d’o esbarre de Sesa, e canto á o fosal, trobamos o peñón de los Deseos. Un zaborro asabelo gran que tien un recantillet en l’alto ta do gosaba arrullar-se, d’antis más, un cantal, de bez que se pediba un deseyo. Solo si a peñeta se colgaba, o deseyo se cumpliba. Tamién cuan se tornaba de bel intierro se i feba iste mesmo ritual.
A tradizión de posar cantals por os caminos la trobamos tamién en Peralta d’Alcofeya (güei perdita). Aquí, o día d’a Encarnazión (25 de marzo), una colla de chen d’o lugar saliba ta o mon e, de bez que rezaba o rosario, por cada abemaría rezata arrullaba una piedreta.
En l’Almunia de San Chuan trobamos a clamata peña del Diablo, güei conoxita como d’o Calbario. Se trata d’un peñasco entretallato, con escaleretas zentrals en o suyo inizio, ta do acudiban os endiablatos á arrullar cantals en un forato que tien (o forato d’o diablo), con ideya de que o mal lis aturase.
En Galizia, tamién cristianizata, tenemos a tradizión d’os amillodoiros, marueños en forma conica que os romeros u os concheiros ban fendo canto á os caminos, por un regular zerca de bel santuario (más que más en o Camino de Santiago, pero tamién en bella armita, como a de Ntra. Sra. de Hinodejo), güei con a creyenzia de que en o chuizio zaguero istas piedras atestiguarán o cumplimiento d’o peregrinache. Iste rito se repite en o Pedrón de Padrón (peñón de prozedenzia posiblemén romana, adedicato á o dios Netuno –aunque atros creyen que pudo estar en os orichens un menir chicorrón–), aquí sustituyindo as peñetas que s’arrullan por monedas (que d’antis más bien podioron estar ruedas solars, posatas con a fin de sanar enfermedaz). O costumbre s’identifica con o feito de que os conchuros e pautos con o diablo se gosaban fer en as cruzillatas, cualcosa que se da á ormino por bels atros puestos d’a ruta chacobeya.